Laatste Oordeel en de Zeven Werken van Barmhartigheid

Dat het Vlaamse leven, bewust én onbewust, doordrongen is van een katholiek geloof en dito erfenis, blijkt uit een zeer brede waaier aan religieuze (erfgoed)objecten. De katholieke signatuur beperkte zich niet tot de kerk en de geloofsbeleving alleen, maar strekte zich uit over het hele sociale en culturele leven. Dit heeft geleid tot een bijzondere rijkdom aan devotionalia, liturgische voorwerpen en katholieke volkskunst, die niet alleen getuigen van een katholiek geloof op zich, maar ook van de gebruiken, rituelen, waarden en normen die zich van hieruit hebben gevormd.

Dit indrukwekkende schilderij toont centraal Christus van het Laatste Oordeel. In zijn almacht ziet hij toe op de handelingen die het volk op aarde uitvoert. Dat zijn de zeven werken van barmhartigheid: de hongerigen spijzen, de dorstigen laven, de naakten kleden, de vreemdelingen herbergen, de zieken verzorgen, de gevangenen bezoeken en de doden begraven. De eerste zes werken zijn ontleend aan de woorden van Jezus zelf in Matteüs 25, 35-36: "Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorst en gij hebt Mij te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen. Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik zat in de gevangenis en gij zijt tot Mij gekomen". In 1207 werd door paus Innocentius III (1160-1216) het zevende werk toegevoegd naar Tobit 1, 17: "Ik gaf brood aan de hongerigen en kleren aan de naakten; als ik het lijk van een volksgenoot buiten de muren van Nineve zag liggen dan begroef ik het". Dat de zeven werken van barmhartigheid vaak verbonden werden aan het Laatste Oordeel en de redding van de mensheid, is op zich niet zo vreemd, gezien Matteüs 25, 40: "Al wat gij gedaan hebt voor een dezer geringsten van mijn broeders hebt gij voor Mij gedaan”. Het geloof in een barmhartige God impliceert dienstbaarheid en barmhartigheid voor de noodlijdende medemens, want God toont zich in élk mens.

Reeds in de middeleeuwen werden aan de zeven lichamelijke werken van barmhartigheid zeven geestelijke werken van barmhartigheid toegevoegd, gericht op het verzachten van een geestelijke nood: de onwetendheid onderrichten, in moeilijkheden raad geven, de bedroefden troosten, de zondaars vermanen, het onrecht geduldig lijden, beledigingen vergeven en voor de levenden en overledenen bidden.

In het kader van het Jubeljaar van de Barmhartigheid voegde paus Franciscus (°1936) in 2015 een achtste werk aan de lichamelijke werken van barmhartigheid toe: "barmhartig zijn voor ons gemeenschappelijk huis", als een oecumenisch en ecologisch georiënteerd werk binnen de moderne Kerk. Naastenliefde, aandacht voor elkaars (geestelijke) behoeften en zorg voor elkaar en onze gemeenschappelijke grond, zijn immers zowel universeel als blijvend toepasbaar op de veelzijdige wereld vandaag.