Heilige Antonius van Padua

Katholieken leven met hun heiligen. Ze sieren de kerken, prijken in kapelletjes, staan thuis op het dressoir, … Heiligen gaan voor in de weg naar God en fungeren als bemiddelaar. Elke heilige had zijn eigen 'werkingsgebied'. De Heilige Antonius van Padua (1195-1231) is misschien wel een van de meest bekende en meest aangeroepen heiligen.

De Heilige Antonius trad reeds op vijftienjarige leeftijd in het klooster. Later werd hij, na een ontmoeting met Franciscus van Assisi (ca. 1181-1226), leraar en prediker in Zuid-Frankrijk en Noord-Italië - en uiteindelijk ook in Padua. Hij verrichtte verschillende wonderen; zo liet hij op een keer vissen ademloos naar een van zijn preken luisteren en een ezel de hostie boven een ruif hooi verkiezen.

De Heilige Antonius wordt aangeroepen tegen besmettelijke ziekten, koorts, onvruchtbaarheid en soms ook antoniusvuur (omwille van naamsverwarring met de Heilige Antonius Abt), en voor een voorspoedige bevalling. Hij is de patroonheilige van bakkers, mijnwerkers, reizigers, gehuwden, geliefden, kinderloze vrouwen, huisdieren, vee, en - jawel - aardbeienverkopers in Rome.

Maar de Heilige Antonius wordt bovenal ingeschakeld voor het terugvinden van verloren voorwerpen. In heel wat Vlaamse gezinnen maakt een beeld of prent van de Heilige Antonius vast deel uit van het huiskamerinterieur en bad men: “Heilige Antonius, beste vrind, zorg dat ik … weer vind". Of (en waarbij Antonius blijkbaar verkeerdelijk voor een Spaanse heilige werd gehouden): "Heilige Antonius van Padua, zalige vrucht van Spanje, minnaar van Gods huis, breng asjeblieft ... terug naar huis". Dit gaat terug op een wonder waarin hij bij een jongen, die uit berouw zijn eigen been had afgehakt omdat hij zijn moeder ermee geschopt had, het been er terug aanzette. Een andere legende vertelt dat toen een novice twijfelde aan zijn roeping, in het geniep het klooster verliet en hierbij het boek van zijn leermeester meenam, de Heilige Antonius tussenkwam. Hij bad tot God om het boek terug te krijgen. En net op dat moment voelde de novice een innerlijke dwang om naar het klooster terug te keren. De novice hervond zijn geloof; de Heilige Antonius had het boek terug. Om die reden wordt hij ook aangeroepen bij innerlijke twijfel. Aangezien hij de patroonheilige bij uitstek is als er iets gevonden moet worden, wenden vrouwen zich ook tot hem voor het vinden van een echtgenoot. De Heilige is ook de patroonheilige van gehuwden en huwelijkstrouw: zijn hulp wordt afgesmeekt door vrouwen die hulp en steun nodig hebben binnen het huwelijk. Een legende vertelt dat hij ooit een vrouw opnieuw tot leven wekte, nadat ze door haar jaloerse man was vermoord. Ook liet hij een zuigeling getuigen van het feit dat zijn van echtbreuk beschuldigde moeder onschuldig was.

Zijn bescherming wordt verder ook gevraagd tegen de duivel, ketterij, hekserij en tovenarij - en hierdoor veroorzaakt onheil. Prentjes en blikken schildjes werden als amulet in het huis opgehangen, bij voorkeur tegen de binnenkant van de deur; de zogenaamde breve of Duivelbezwering van de Heilige Antonius, een gebed in papier, karton of linnen, of in de vorm van een medaillon, werd aan de paternoster gehangen, om de hals gedragen of in de kleren genaaid. "Wilt ge wonderen zien geschieden? Op Antonius' voorspraak vlieden: dood, melaatsheid, ketterij, onheil, duivelen gaan voorbij. Zieken zijn gezond, in een enkele stond!" Ook lotelingen naaiden een loden beeldje van de Heilige Antonius in de mouw van de arm waarmee ze hun lot gingen trekken, in de hoop dat de Heilige hen zou helpen uit het leger te kunnen blijven. En tenslotte, maar allerminst onbelangrijk, wordt de Heilige Antonius ook aangeroepen tegen een schielijke en plotse dood.

Vanaf de 19de eeuw ontstond het gebruik in ruil voor de te verkrijgen of verkregen gunst, en dan vooral voor het terugvinden van een voorwerp, brood te schenken aan de armen en de behoeftigen - het zogenaamde Sint-Antoniusbrood. Bij voorkeur gebeurde dit op de negen dinsdagen vóór de feestdag van de Heilige Antonius (13 juni), de Sint-Antoniusdagen. De Heilige Antonius is ook patroonheilige van sociaal werk, in dit gebruik teruggaand op de preken die hij als een stevige aanklacht tegen sociale wantoestanden formuleerde, en op de hulp die hij mensen bood die wegens schulden in de gevangeis waren terecht gekomen. Omgekeerd, als een voorwerp niet snel genoeg gevonden werd, moest Antonius het ook ontgelden. In sommige streken werd zijn beeld dan omgedraaid, in een hoek van de kamer gezet, naar de kelder verbannen of zelfs onder een druppelende kraan geplaatst - en dat tot het verlorene teruggevonden was. Het kan verkeren…