Pelgrimstafel

Elk jaar op Witte Donderdag wordt in het Sint-Julianusgasthuis in Antwerpen een Pelgrimstafel georganiseerd. Er worden enkel visgerechten geserveerd, want het is de vastentijd. Midden op de tafel staat een Christusbeeld ingesmeerd met boter. Het is een traditie die al eeuwen meegaat, met ups en downs. Immaterieel erfgoed is dynamisch. En verandert naargelang de noden van de beoefenaars en de veranderende maatschappelijke context.

Het draagvlak verbreden en het betrekken van toekomstige generaties is een belangrijk onderdeel om de toekomst te garanderen. Daarom nam het Sint-Julianusgasthuis contact op met PARCUM. Wat begon als een sensibiliseringstraject, werd al snel een traject waarbij álle aspecten van het erfgoed aan bod kwamen.

De Pelgrimstafel vindt tegenwoordig plaats in de galerie 'De Zwarte Panter'. De galerie is gehuisvest in de voormalige kapel van het Sint-Julianusgasthuis. Vroeger een rustpunt voor bedevaarders die op weg waren naar Santiago de Compostela.

Het Sint-Julianusgasthuis beschikt over een rijk patrimonium. Zo is de gotische kapel van het gasthuis beschermd als monument. Daarnaast is er ook heel wat interessant roerend erfgoed te vinden. Vaak gelinkt aan de traditie van de Pelgrimstafel. Zo heb je de 'boterbeelden', bierkroezen afbeelding van een pelgrim, het offerblok met pelgrimsstaf en Sint-Jacobsschelp, ... Ook wordt de kapel voor de Pelgrimstafel aangekleed. Een reliekenkast en verschillende drieluiken met scènes uit het leven van Elisabeth van Hongarije worden dan boven gehaald.

Ook het archief van het Sint-Julianusgasthuis is belangrijk erfgoed. Het omvat onder meer rekeningen en passantenboeken. En vertelt zo meer over geschiedenis van deze traditie.

(Lees verder onder de foto)

Maar bovenal zijn de Pelgrimstafel en het Sint-Julianusgasthuis immaterieel erfgoed. Naast het in stand houden van de traditie van de Pelgrimstafel, is het gasthuis sinds 2012 terug opengesteld voor pelgrims. Samen met het Vlaams Compostelagenootschap wordt er zo ingezet op een hedendaagse opvang van pelgrims in de context van een hernieuwde zoektocht naar hedendaagse spiritualiteit en zingeving.

Om al deze aspecten van het Sint-Julianusgasthuis zo goed mogelijk in kaart te brengen, werd er gekozen voor een integrale aanpak. Op die manier kwamen zowel het roerend, onroerend en immaterieel erfgoed aan bod.

Op het vlak van het roerend erfgoed maakte PARCUM de digitale inventaris van de aanwezige objecten op. Het archief werd geïnventariseerd en in bewaring gegeven aan het Felixarchief. Het immaterieel erfgoed werd in kaart gebracht en via een SWOT-analyse konden er concrete acties worden bepaald.

Daarnaast werd er samen met Histories vzw een werkgroep opgericht. Op die manier kon de zorg voor het erfgoed opgevolgd worden en werden acties bepaald. Deze werkgroep was cruciaal voor de verbreding van het netwerk en het draagvlak. Naast de Dienst Monumentenzorg, het MAS, Musea en Erfgoed Antwerpen zetelen ook het Maagdenhuismuseum, het OCMW en het Vlaams Compostelagenootschap in de werkgroep. Zo werd het bestuur van het Sint-Julianusgasthuis uitgebreid en werd er ingezet op communicatie, sensibilisering en overdracht van de traditie.

De acties die in de werkgroep bepaald werden, wierpen al snel hun vruchten af. De Pelgrimstafel trok meer bezoekers en het voortbestaan van de traditie op lange termijn kon worden gegarandeerd. De Pelgrimstafel verwierf meer bekendheid en het enthousiasme groeide om deze erfgoedpraktijk een mooie plaats te geven in het stedelijk weefsel.

Na enkele jaren van voorbereidend werk besloot de werkgroep om het traject voor de aanvraag tot opname van de Pelgrimstafel in het Sint-Julianusgasthuis op de Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed op te starten. Daarbij wordt de erfgoedgemeenschap in kaart gebracht en worden er ook acties en een visie op lange termijn uitgewerkt. Een mooie toekomst in een hedendaags jasje voor een eeuwenoude traditie. Op 1 juli 2021 heeft de Vlaamse minister van cultuur de Pelgrimstafel in het Sint-Julinanusgasthuis toegevoegd aan de Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed.