Erfgoed onder het mes voor nieuwe expo

Als museum en expertisecentrum koestert PARCUM heel wat religieuze erfgoedobjecten. Wie iets bewaart, heeft ook de taak het te onderhouden. Daarom zetten we in op de restauratie van werken uit onze eigen collectie. Voor de huidige tentoonstelling 'This is not a collection' werden twee kunstwerken in hun oude glorie hersteld.

Een gesprek met Jan Klinckaert, expert religieus erfgoed en Phaedra Bosmans, depotverantwoordelijke

Voor de expo ‘This is not a collection’ zijn jullie in de eigen collectie gedoken. Welke twee werken hebben jullie uiteindelijk laten restaureren?

Jan • Het eerste is een schilderij op paneel. ‘De Oude en de Nieuwe Wet’ toont Mozes met de tien geboden (de Oude Wet) en Christus met het Nieuwe Testament (de Nieuwe Wet). Het werk staat bol van de symboliek. En toont op een zeer aanschouwelijke manier de ‘redding van de mensheid’ door de komst van Christus.

Het tweede werk toont het Lam Gods met de Arma Christi en christelijke deugden. Ook dit werk heeft een bijzondere iconografie. Het schilderij toont centraal het kruis met het Lam Gods. Errond liggen de werktuigen waarmee Christus gemarteld is. Denk aan de hamer, de zilverlingen waarvoor hij verkocht is, enzovoort. Wat het werk zo uniek maakt, is dat er naast de werktuigen ook twaalf schapenkopjes geschilderd zijn, met evenveel christelijke deugden.

Waarom werden net deze twee werken gerestaureerd?

Jan • Curator Liesbet Kusters wilde graag deze twee werken in de tentoonstelling laten zien. Bij het nakijken van de stukken, bleken ze in een zorgwekkende staat. Zo zaten er barsten in het paneel. En kwam de verflaag op verschillende plaatsen los. Ook was er zeer rijkelijk omgesprongen met de vernis. Om ze toonbaar te maken, moesten ze dus gerestaureerd worden.

Daarnaast zijn het werken met een bijzonder verhaal of iconografie. Zo werd het schilderij van het Lam Gods gebruikt als didactisch materiaal. Vermoedelijk deed het dienst in het noviciaat. De kloosterlingen konden op het werk zien wat het leven in een klooster zou betekenen: het strikt navolgen van deze christelijke en kloosterlijke deugden.

Ook het uitzonderlijke en zeldzame karakter van de werken speelde mee in de selectie. Zo kennen we tot nu toe geen gelijkaardig werk van ‘De Oude en Nieuwe Wet’ uit die tijd (16de eeuw). Ook de kwaliteit ervan is bijzonder. Naar het werk met de christelijke deugden hebben we ook het raden. Tot nu toe hebben we nog geen aanknopingen met andere werken gevonden.

Tijdens zo’n restauratieproces komen er vaak bijzonderheden naar boven. Was dat bij deze twee werken ook het geval?

Phaedra • Ja zeker! We wisten dat het paneel van ‘De Oude en Nieuwe Wet’ een uitzonderlijke iconografie had. Dankzij de restauratie kwamen er verschillende details naar boven. Zo werd er plots een extra figurengroep zichtbaar. Op de achtergrond zien we nu Johannes de Doper prediken in de woestijn. Ook bepaalde opschriften werden terug leesbaar. Zo wordt er verwezen naar de tweede brief van Paulus aan de Korinthiërs.

Jan • Deze elementen geven meer duiding bij het kunstwerk. Het werk dateert uit 1576. Amper tien jaar na de beeldenstorm. We weten dus dat het werk gelinkt kan worden aan dit belangrijk scharniermoment. Anderzijds belicht het werk interessante theologische concepten. Alle informatie die we nu hebben, moeten we samenleggen en in context proberen te plaatsen. Verder onderzoek dringt zich alleszins op.

Als museum hebben we een uitgebreide collectie. Waarom is het belangrijk om in te zetten op restauraties?

Jan • We hebben in ons depot heel wat religieuze erfgoedstukken. Dit gaat van alledaags erfgoed over topstukken en bijzondere objecten. Als museum en expertisecentrum is het onze plicht om zorgvuldig met dit erfgoed om te gaan. Maar bovenal dit erfgoed te ontsluiten en te bewaren voor iedereen. Maar als museum moeten we ook verder gaan. Het is belangrijk om de verschillende betekenislagen en contexten van dit erfgoed te duiden. En dit vertalen naar vandaag en morgen.

Staan er nog restauraties op de planning?

Phaedra • In het depot staan heel wat werken die dringend toe zijn aan een restauratie. Het is belangrijk om prioriteiten te stellen. Dit doen we tijdens het opstellen van een inventaris en een collectieplan. Een tentoonstelling of een bruikleenaanvraag is meestal de directe aanleiding voor de restauratie van een object. Voor onze tentoonstelling volgend voorjaar bekijken we momenteel welke werken we naar het restauratieatelier moeten doen.