THEMA
Vakmanschap
LOCATIE
Vlaanderen
PERIODE
2021 - 2023

Vakmanschap audiovisueel documenteren in kloosters en abdijen

‘Ora et labora’, is het motto van de heilige Benedictus, de vader van het kloosterleven. Het tweede deel van deze leuze ‘labora’ of ‘werk’ vertaalde zich in de loop der tijden in een brede waaier aan kloosterambachten of vakmanschappen. Vakmanschap in kloosters en abdijen is dan ook erg divers: van hosties bakken of zeep maken over het vervaardigen van wassen beeldjes tot kaas maken of bier brouwen. Soms ontstaan er ook nieuwe vormen van vakmanschap of past het vakmanschap zich aan de veranderende omstandigheden van een gemeenschap aan.

PARCUM en Bokrijk Vakmanschap&Erfgoed willen de rijkdom van dit immaterieel erfgoed in kaart brengen en borgen voor de toekomst. Daarom belicht het project ‘Ora et labora’ vakmanschap dat in een klooster- of abdijomgeving wordt beoefend. ‘Ora et labora’ maakt deel uit van het ruimere project ‘Focus Vakmanschap’.

Focus Vakmanschap

‘Focus Vakmanschap’ is een meerjarig project (2021-2023) dat Vakmanschap & Erfgoed samen met de partners uit het Domeinnetwerk Immaterieel Cultureel Erfgoed (ICE) zal realiseren, met de steun van de Vlaamse Gemeenschap. PARCUM is één van die partners.

Het doel van ‘Focus Vakmanschap’ bestaat enerzijds uit het ontwikkelen van een methodologie en toolbox voor het documenteren, delen en activeren van het immaterieel cultureel erfgoed van vakmanschap in Vlaanderen. Anderzijds werken we 10 vakmanschappen uit als testcasussen op basis van deze methodologie, die we gaandeweg verfijnen.

Vakmanschap in kloosters en abdijen is één van de 10 geselecteerde vakmanschappen. De methodologie documenteert vakmanschap volgens een aantal functies. Voor ‘Ora et labora’ werd de functie ‘identificeren en verzamelen’ gekozen.

20220228 160939

Een rijk en divers erfgoedlandschap

In de voorbereidende fase (januari-april 2022) werden er 12 plaatsbezoeken afgelegd. Daarbij werd er gestreefd naar een zo breed mogelijk beeld qua variatie in vakmanschappen, ambachten, gender en culturele diversiteit van erfgoedgemeenschappen en vakmanschappen. In sommige kloosters werkt de hele gemeenschap mee aan het vervaardigen van een product. Andere gemeenschappen kiezen voor samenwerking met leken of gieten een eeuwenoude traditie in een hedendaags jasje.

In de tweede fase van het project (mei- december 2022) werden er opnames gemaakt op 8 locaties, met name bij de Norbertijnen van Tongerlo (hostiebakkerij), de Clarissen van Oostende (keramiekatelier), de Benedictinessen van Loppem (iconenatelier), de Norbertijnen van Postel (kaasmakerij), de Trappistinnen van Bocholt (weefatelier), de Norbertijnen van Averbode (brouwerij), de Karmelietessen van Vilvoorde (boekbinderij) en de Trappistinnen van Brecht (zeepatelier). De selectie van deze locaties is niet exhaustief, maar eerder een blauwdruk. Er zijn dus nog andere vakmanschappen in een monastieke omgeving die niet aan bod kwamen.

Tijdens de derde projectfase (juni-september 2023) werd een montage gemaakt met materiaal dat op de verschillende locaties gefilmd werd. Deze documentaire ging tijdens de studiedag 'Ora et Labora' van 18 september 2023 in première. De video vind je onderaan deze pagina.

Ora et labora

Gebed en arbeid zijn in de Regel van Sint-Benedictus uitdrukkingen van hetzelfde gemeenschappelijk verlangen van de kloosterlingen, namelijk de vereniging met God. Alles wat ze doen is geïnspireerd door deze zoektocht naar liefde en verbondenheid. Het ritme van het kloosterleven wordt bepaald door het Goddelijk Officie of getijdengebed. Vertraging, verstilling, harmonie en de zoektocht naar innerlijke rust maken van de kloosterproducten bezielde producten. Ze zijn vervaardigd met liefde, aandacht en zorg voor het vakmanschap.

Over welke vakmanschappen gaat het eigenlijk? Traditioneel wordt er vooral vakmanschap beoefend in contemplatieve kloosters of bij orden of congregaties met vita mixta (een combinatie van apostolisch en contemplatief leven). Enkele voorbeelden:

De zusters Clarissen in Oostende maken prachtige (kerststal)beeldjes of potten uit keramiek en boetseren doopkruisjes. Het contact met de klei is daarbij ook letterlijk contact met de natuur, de aarde. Ook in de Benedictijnenabdij van Zevenkerken is er een keramiekatelier. Iconen worden vervaardigd bij de zusters Benedictinessen. Iconen schilderen is bij uitstek een activiteit waarin ‘ora’ en ‘labora’ samengaan.

De paters Norbertijnen van Postel maken dan weer abdijkaas in samenwerking met leken en de Norbertijnen van Averbode leggen de link met duurzaamheid en sociaal ondernemen via het project ‘Het Moment’. De zusters Trappistinnen vervaardigen in Brecht zeep met natuurlijke producten terwijl de Trappistinnen van Bocholt heerlijke confituur en koekjes maken. In Bocholt bevindt zich ook een weefatelier waar liturgische gewaden worden vervaardigd.

Kloostervakmanschap komt niet enkel voor in rooms-katholieke kloosters en abdijen. Wist je dat er in orthodoxe kloosters een lange traditie van iconenschilderen bestaat? Of dat het Oud-Katholiek Monasterium van Temse mosterd, likeur en kaas maakt?

Podcast

Naast de documentaire over het kloosterambacht, kwam ook een podcast tot stand. Julie Aerts gaat in gesprek met Thomas Quartier osb over deze ambachten.

Meer informatie over dit project?

Contacteer onze collega Julie Aerts.

Julie Aerts

Julie Aerts

Adviseur religieus erfgoed