17de-eeuws schilderij van miraculeus genezen meisje terug thuis in Brugse Sint-Godelieveabdij

Voor het eerst koopt Toerisme Vlaanderen een kunstwerk om het terug te brengen naar de plaats waar het ontstond en ook nu nog thuishoort: de Sint-Godelieveabdij in Brugge. Het gaat om een 17^de-eeuws schilderij van Joanna de Labaye, een doodziek 11-jarig meisje uit Gent dat op voorspraak van Sint-Godelieve genezen werd van een ernstige keelkwaal. Als dank voor die miraculeuze genezing schonken de ouders een portret van hun dochter aan de abdij, waar het een plaats kreeg in de kerk. “Door het portret nu terug te hangen op zijn oorspronkelijke plaats gaat er nóg meer kracht uit van deze bijzondere religieuze erfgoedparel die we met Toerisme Vlaanderen een nieuwe toekomst willen geven”, zegt Vlaams minister van Toerisme Zuhal Demir.

Met de aankoop van het votiefportret wil Toerisme Vlaanderen duidelijk maken hoe belangrijk het is om de kracht van roerend erfgoed in situ te beleven – op de plek waarvoor het werk oorspronkelijk gemaakt is. “Objecten zijn niet zomaar dingen, maar vertellen een verhaal,” zegt Vlaams minister van Toerisme Zuhal Demir. “Het portret van de kleine Joanna is op zich al een mooi schilderij. Maar als je dit schilderij in de Brugse Sint-Godelieveabdij kunt bekijken, en dan de danktekst op het portret leest, wordt het onmiddellijk zoveel meer. Dan wordt het echt het verhaal van een ziek meisje en haar radeloze ouders die hier hulp zochten en vonden. Een verhaal dat ons – ondanks een kloof van meer dan drie eeuwen – ook allemaal raakt. En dat kan alleen hier, op de plek waar het allemaal gebeurde.”

Kunst kopen is uiteraard niet de hoofdtaak van Toerisme Vlaanderen. Maar het is wel de opdracht van het agentschap om de totaliteit van onroerend, immaterieel en roerend erfgoed te bewaren en te ontsluiten. Mocht je alle meubels en kunst weghalen uit de Sint-Godelieveabdij, neem je een stuk van de ziel weg en rest er niet meer dan een zeer kale plek. Omgekeerd geldt ook: door terug te brengen wat hier thuishoort, versterk je het verhaal door zingeving toe te voegen voor wie de abdij bezoekt. “De grote waarde van het votiefportret van Joanna de Labaye is dan ook niet dat het geschilderd is door een grote Vlaamse meester of een andere bekende kunstenaar, maar dat het je laat beleven wat deze plek betekende voor de mensen”, zegt Vlaams minister van Toerisme Zuhal Demir.

De Sint-Godelieveabdij in Brugge maakt, samen met het daar tegenovergelegen klooster van de Minderbroeders Kapucijnen, deel uit van de ‘Tuin van Heden’, een pilootproject van Toerisme Vlaanderen. Met dit pilootproject wil Toerisme Vlaanderen mensen inspireren hoe een verkenningstraject naar een nieuwe toekomst van religieus erfgoed er kan uitzien. Toen in de zomer van 2021 de deuren van de abdij voor het eerst in 400 jaar gedurende één maand open gingen voor het brede publiek, verkenden bijna 16.000 bezoekers de abdij. Meer dan 10.000 van hen maakten toen ook hun toekomstvisie voor de plek kenbaar. “De opkomst maar vooral ook het enthousiasme en de verwondering voor de plek overtroffen onze stoutste verwachtingen”, zegt CEO Peter De Wilde van Toerisme Vlaanderen “En ook de aankoop van het schilderij van Joanna is daar een gevolg van. We hebben toen de plek laten zien zoals de laatste zusters het in 2013 hebben achtergelaten. De meubels, de schilderijen, de kunstwerken… stonden helemaal niet in een museale opstelling. En dat inspireerde duidelijk de bezoekers. Met hoe meer mensen je je plannen in alle openheid deelt, hoe meer ideeën en objecten ‘als vanzelf’ naar je toekomen. Doordat we onze deuren hebben opengezet, hebben we mensen ontmoet die deze legacy willen koesteren door samen zorg te dragen voor de roerende en onroerende goederen die uiting geven aan onze tradities. Het is dus geen actieve zoektocht, maar we zijn ervan overtuigd dat hoe meer oorspronkelijke boeken en artefacten we kunnen terugbrengen naar de Sint-Godelieveabdij, hoe sterker de stem waarmee deze plek kan spreken.”

De aankoop van het schilderij past ook perfect in de Reizen naar Morgen-filosofie van Toerisme Vlaanderen. Daarin staan ‘de ziel van de plek’ en de meerwaarde voor zowel de bezoeker, de bewoner en de lokale ondernemer centraal. “Reizen naar Morgen is veel meer dan een filosofie,” zegt Peter De Wilde. “Het moet mensen aan het denken zetten. Toerisme Vlaanderen heeft een aantal sites gekocht of in erfpacht waar in het waardevolle onroerende erfgoed vaak nog meubilair of andere roerende goederen staan. De boodschap aan kasteelheren en -dames en religieuzen die voor de moeilijke keuze staan om andere oorden op te zoeken, is bij deze: alles maakt deel uit van de intrinsieke waarde van de plek, en versterkt het toekomstverhaal. Heel specifiek voor Brugge, hopen we ook dat de terugkeer van het schilderij niet alleen de bezoekers, maar ook de bewoners en ondernemers doet stilstaan bij de ongelofelijke rijkdom aan kunst en cultuur die de stad te bieden heeft. En daar trots op te zijn.”

Toerisme Vlaanderen staat internationaal niet alleen met die aanpak. Ook het Italiaanse ministerie van Cultuur verplaatst goed honderd kunstwerken uit grote, beroemde musea – waaronder de Gallerie degli Ufizi in Firenze en de Galleria Borghese en het Museo Nazionale Romano in Rome – naar minder bekende plekken waar ze oorspronkelijk vandaan komen of gevonden werden. Ook hun doel: het immense culturele erfgoed van Italië versterken. Dat een kunstwerk zijn verhaal nog sterker kan vertellen in situ, is ook daar de filosofie.

De tip om het votiefportret te kopen van de Nederlandse familie Wöllenstein, kwam van Musea Brugge, dat deel uitmaakt van de Tuin van Heden. “Meteen ook het bewijs van de sterkte van dit co-creatieve project”, zegt Peter De Wilde. “Door veel partners te betrekken bij het uittekenen van een nieuwe toekomst, waaronder ook het centrum voor religieuze kunst en cultuur Parcum, ontstaat er een gedeeld eigenaarschap en delen we ervaring, expertise en knowhow.”