Gestolen schilderij na 25 jaar terug terecht

1996, de paters norbertijnen van de Abdij van Park worden slachtoffer van een kunstroof. Dieven gaan aan de haal met twee schilderijen uit de Sint-Jan Evangelistkerk: De Emmaüsgangers en Rebekka geeft Eliëzer te drinken, alle twee van de hand van Pieter Jozef Verhaghen. Sindsdien ontbreekt elk spoor. Tot enkele maanden geleden plots een mysterieuze e-mail in de inbox van ons onthaal terechtkwam.

“Coordonnées demandées pour une restitution d'un bien” berichtte de e-mail die op 13 mei 2020 in de inbox van het museumonthaal belandde. De e-mail bestond uit niet meer dan twee zinnen. Onthaalmedewerkster Penny Peeters was niet meteen overtuigd: “De e-mail gaf niet veel informatie prijs. Er stond enkel te lezen dat de gerechtelijke rechtbank van Parijs over wilde gaan tot de restitutie van een goed. En de vraag om een contactpersoon door te geven. Ook de handtekening met een foto zag er nogal frauduleus uit.”

Omdat de balie heel wat spammails ontvangt, vroeg Penny raad aan Stefan Van Lani, de domeinbeheerder van de Abdij van Park. Ook hij vertrouwde de e-mail niet. Het mailtje werd prompt geklasseerd als spam.

“Niet veel later ontvingen we een aangetekend schrijven van het Tribunal de Paris, gericht aan de paters norbertijnen”, vertelt Penny. De brief had dezelfde inhoud als de e-mail. “Op dat moment voel je je wel schuldig. Plots besef je dat het niet veel had gescheeld of het gestolen kunstwerk was nooit tot bij ons geraakt.” Deze keer werd de vraag met de nodige ernst behandeld, waarna de bal aan het rollen ging.

Het dossier kwam terecht bij Candice Van Heghe, verantwoordelijke tentoonstellingen bij PARCUM. Zij was onmiddellijk geïntrigeerd door het verhaal: “Het voelde alsof we in een echte kunstdetective waren beland. In het abdijarchief was over de diefstal weinig documentatie terug te vinden en het eerste contact met het Tribunal de Paris maakte ons ook niet veel wijzer.”

Omdat het schilderij deel uitmaakte van een lopend onderzoek, kon de gerechtelijke rechtbank van Parijs niet veel informatie vrijgeven. Ook de conditie waarin het werk zich bevond bleef onduidelijk tot het schilderij effectief terug in de abdij was. “Het schilderij was ingepakt bezorgd aan de verantwoordelijke bij het Tribunal de Paris. Onder geen beding mocht zij het werk uitpakken, zelfs niet toen ik daar telefonisch op aandrong.”

Een gestolen schilderij naar België halen in tijden van een pandemie is geen sinecure. “Het transport moest meermaals uitgesteld worden”, vertelt Van Heghe. “In september vond het proces rond Charlie Hebdo plaats, dan golden er weer strengere maatregelen… Uiteindelijk kon het kunstwerk veilig vanuit Parijs naar de abdij worden vervoerd, met een negatieve coronatest op zak én twee transportwagens.”

De vondst van het gestolen schilderij doet iedereen dromen van een tweede mirakel. “Jammer genoeg is er niets bekend over het tweede gestolen schilderij. Hopelijk komt ook dat snel boven water. Het feestjaar van de norbertijnen zou hiervoor alvast een mooie gelegenheid zijn” besluit Van Heghe.

Een gestolen schilderij of een kelk die plots ontbreekt, het zijn helaas geen alleenstaande feiten. “Jaarlijks vinden er zo’n 35 à 50 kerkdiefstallen plaats waarbij kunstvoorwerpen worden gestolen”, weet Lucas Verhaegen van de federale gerechtelijke politie. Dat een schilderij zoals dat van de Abdij van Park weer boven water komt is uniek, als je weet dat slechts 5 procent van de kunstdiefstallen wordt opgelost.” Wie als slachtoffer dus hoopt op een snelle afhandeling is eraan voor de moeite. “De meeste voorwerpen vinden wij niet gauw terug. Meestal gaat daar tien tot vijftien jaar over, vaak zelfs nog meer.”

In de loop van de jaren groeide een samenwerking tussen de federale gerechtelijke politie en PARCUM. Op vraag van het Agentschap Onroerend Erfgoed startte PARCUM met een werking rond veiligheidszorg voor gebouwen van de eredienst. “We zetten hierbij vooral in op preventie”, vertelt Judith Delbaere, adviseur religieus erfgoed. “Beheerders van religieuze gebouwen kunnen bij ons terecht voor eerstelijnszorg, en daarnaast organiseren we vormingen en helpen we bij het opstellen van een calamiteitenplan.”

De dienstverlening bij PARCUM gaat verder dan inbraak- en diefstalpreventie. Ook brandpreventie, vandalisme, waterschade… staan op de radar van het expertisecentrum. Een belangrijk onderdeel van het aanbod van PARCUM is het opstellen van een calamiteitenplan. Zo'n plan omvat een risicoanalyse, een actieplan en een noodplan. "Na het opstellen ervan heeft de erfgoedbeheerder een duidelijk zicht op de pijnpunten en acties. Een gebouw van de eredienst beveiligen tegen diefstal hoeft niet duur te zijn. Bij PARCUM hanteren we de volgende beveiligingsfilosofie: zet eerst in op organisatorische maatregelen, dan fysieke maatregelen en pas als laatste elektronische maatregelen”, besluit Judith Delbaere.