Kunst op verwijzing in het museum

Dit voorjaar en najaar liepen in ons museum twee Kunst-op-verwijzing-trajecten. In 8 sessies van 2,5 uur staat kunst en cultuur centraal. Via het traject worden
de deelnemers op weg gezet naar meer levensplezier en levenskwaliteit via de spiegel van de kunst. Want wie zich goed voelt en positieve ervaringen heeft, versterkt ook de eigen gezondheid. De sessies zijn vooral bedoeld voor langdurige zieken, die omwille van hun situatie sociaal geïsoleerd dreigen te geraken.

Na de positieve reacties van de voorbije sessies, spraken we met de twee bezielers van het project: Lieve Nagels, huisarts op rust en Evelyne De Mesmaecker, vrijwilliger bij Samana.

(Dit artikel verscheen reeds op de website van het Fonds dr. Daniël De Coninck)

Op het eerste gezicht lijkt kunst weinig met zorg te maken te hebben. Al helemaal niet met wat klassiek onder zorg verstaan wordt. Maar onder de radar bloeien in het buitenland al langer initiatieven die kunst als een alternatieve of aanvullende derde weg gebruiken naar gezondheid en psychisch welzijn.

Als huisarts ontdekte Lieve Nagels pas nadat ze de stethoscoop aan de haak gehangen had, wat kunst vermag, toen ze aan een studie kunstgeschiedenis begon. “Uit wetenschappelijk onderzoek door de Wereldgezondheidsorganisatie is gebleken dat de confrontatie met kunst gezondheid en sociale inclusie bevordert.”

Mensen zijn immers meer dan hun ziekte alleen. “In het Verenigd Koninkrijk, in Nederland, … staat men daar al verder in. Ze hebben er meer oog voor een integrale en positieve visie op gezondheid. Ze begrijpen dat mensen die niet goed in hun vel zitten, ook sociaal geïsoleerd geraken.”

Kunst en cultuur zijn dan een manier om mensen opnieuw te verbinden met de samenleving. Het bracht Lieve Nagels op het pad van Evelyne De Mesmaecker, die als vrijwilligster voor Samana samen met een groep chronisch zieke personen in Bozar een verwenbad met kunst en cultuur kreeg. De groep werd begeleid door een kunstfacilitator. “Het was een deugddoende ervaring”, vertelt ze.

Een ervaring die dankzij de ontmoeting met Lieve werd omgezet in een nieuw traject voor mensen met aanslepende mentale klachten. Ze brachten een groep samen onder begeleiding van een professionele kunstfacilitator, in de warme zolderruimte van Museum PARCUM. Een plek die als een veilige cocon werd ervaren, waarin de deelnemers in de watten gelegd werden.

De deelnemers worden doorverwezen door een huisarts of een andere eerstelijnswerker, zoals een thuisverpleegkundige of een buurtwerker. In acht sessies surft de groep doorheen de kunstgeschiedenis aan de hand van verschillende thema’s waaronder de kracht van verbeelding, de kracht van poëzie, woord en taal, het kleine gebaar, ...

“Het is niet de bedoeling dat ze hun rugzak daar legen. Het is geen therapie. Kunst is een middel, een manier om het vastgeroeste denken over hun ziekte en over zichzelf te doorbreken”, zegt Lieve. “Maar onvermijdelijk komt dat bovendrijven.”

De deelnemers zijn geen passieve ontvangers, ze geven mee vorm aan de sessies. “De persoonlijke noden en doelen van de patiënten staan centraal”, zegt Lieve. “Kunst houdt mensen een spiegel voor om naar zichzelf te kijken, hen te empoweren en opnieuw zelf richting te geven aan hun leven, aan hun gezondheid en hun welbevinden.”

Dit sluit naadloos aan bij de doelstellingen van doelgerichte zorg. “We zien hoe dit traject mensen energie geeft, elke bijeenkomst is een verrijking”, vertelt Evelyne. In de bevraging nadien loven de deelnemers het vernieuwende karakter van dit project, waarin ze het gevoel hebben 'als mens centraal' te staan. Ze zeggen actiever te zijn geworden, zin te hebben in andere dingen en meer goesting te hebben om buiten te komen.

Maar kunst doet zoveel meer, weet Lieve uit de wetenschappelijke literatuur. En ze stelt het ook vast tijdens de interventie. “Omdat ze via de confrontatie met kunst de inzichten in zichzelf verdiepen, wordt de verandering die het traject teweegbrengt in hun fysieke en mentale gezondheid meer verankerd. Ze gaan ook minder een beroep doen op artsen en zo minder druk leggen op de overbevraagde eerste lijn.”

Het initiatief kan rekenen op middelen uit het Fonds Dr. Daniël De Coninck, in het kader van de projectoproep over doelgerichte zorg. Door deze ondersteuning kunnen we de trajecten gratis aanbieden aan de deelnemers.