In gesprek met George Valcu van de orthodoxe eredienst
Vlaanderen telt meer en meer diverse geloofsgemeenschappen. Die diversiteit betekent ook een boeiende en gevarieerde mix van erfgoed: gebouwen, objecten, archieven, bibliotheken en immaterieel erfgoed. Zorg en aandacht voor het religieus erfgoed zijn belangrijk. Zowel voor de geloofsgemeenschappen zelf als voor de bredere samenleving. Maar ook dialoog over dit erfgoed moet opgestart worden. Kennis van elkaars erfgoed stimuleert meerstemmigheid, inclusie en wederzijds begrip. Met het project 'Hemelsbreed. Divers religieus erfgoed in Vlaanderen' brachten KADOC-KU Leuven en PARCUM de erfgoednoden van de erkende erediensten in. Ook de dialoog tussen diverse bevolkingsgroepen startten zij op.
In een reeks van zes getuigenissen laten we elke week iemand van een erkende eredienst aan het woord. Ontdek het verhaal achter twee staven, een gebedsmat, een deurkokertje, een icoon, een kruis en een afroepboek. Deze week: George Valcu van de orthodoxe eredienst. De getuigenissen verschenen eerder in Koorts. Erfgoedmagazine van KADOC.
Een symbool van moederlijke liefde en bescherming
Priester George Valcu is rector van de parochie van de Geboorte Moeder Gods in Antwerpen. ‘Onze parochie is de oudste Roemeens-orthodoxe parochie van Vlaanderen’, vertelt hij. ‘Ze werd opgericht in 1993 en kent vooral sinds 2007, toen Roemenië toetrad tot de Europese Unie, een sterke groei. Momenteel schat ik het aantal gelovigen op een kleine tienduizend. Zij wonen in de regio Antwerpen-Mechelen-Lier.’ Enkele jaren geleden ging de gemeenschap, die al meermaals verhuisde, op zoek naar een groter gebouw. ‘We vonden een nieuwe thuishaven in de katholieke parochiekerk Onze-LieveVrouw van de Heilige Rozenkrans in Wilrijk. Vanaf februari 2017 waren we daar te gast. In het najaar van 2019 konden we het gebouw aankopen. De winterkapel blijft wel ter beschikking van de katholieke gemeenschap.'
In het interieur van de Wilrijkse kerk springen de voor de orthodoxe eredienst typische iconen meteen in het oog. Een daarvan heeft een heel bijzondere betekenis voor de parochie. ‘Het gaat om de icoon van de Moeder Gods of Maica Domnului van Antwerpen. Maria is de patroonheilige van onze parochie, maar ook van de hele stad én van de vroegere katholieke parochie die dit kerkgebouw oprichtte. Dat wilden we artistiek uitdrukken. Daarom verzamelden we giften van gelovigen en bestelden we deze icoon bij kunstenaar George Sergiu Vatamaniuc uit Iași, in het noordoosten van Roemenië. In september 2018 werd ze in de kerk geplaatst.’
Centraal toont de icoon de Moeder Gods, met in een medaillon de figuur van Christus en aan haar voeten twee zesvleugelige engelen, zogenaamde serafijnen. Zij worden geflankeerd door twee heiligen: links Amandus, rechts Johannes Maximovitch. ‘Het gaat hier om een westerse heilige uit de zevende eeuw en een orthodoxe heilige uit de twintigste eeuw’, licht de priester toe. ‘Beiden waren in zekere zin migranten. Amandus is bovendien de spirituele vader van de patroonheilige van Wilrijk, Sint-Bavo.’
Onderaan de icoon verheft de skyline van Antwerpen zich boven de Schelde. ‘De aandachtige kijker kan heel wat gebouwen herkennen, zoals de kathedraal, de Sint-Pauluskerk, de Sint-Jacobskerk, het Vleeshuis, de Boerentoren, de Politietoren en het Centraal Station. De bakstenen kerk links achteraan is onze kerk in Wilrijk. De schilder bezocht Antwerpen en ik nam hem mee naar het dakterras van het MAS. Hij liet zich inspireren door het prachtige panorama daar.’ Door haar opbouw symboliseert de icoon de bescherming van de stad Antwerpen door Maria. ‘Het is in de Byzantijnse kunst niet ongewoon om het gebouw of de stad die beschermd wordt door een heilige, mee in beeld te brengen.’
Iconen spelen een belangrijke rol in het leven van orthodoxe christenen. Ze komen niet alleen in de kerk voor, maar ook bij gelovigen thuis. ‘De icoon van de patroonheiligen van het huis neemt daar een bijzondere plaats in, net zoals de icoon van de Moeder Gods dat in onze kerk doet. Zij wordt bijzonder vereerd door de parochianen. Tijdens elke viering wordt een troparion ter ere van de icoon gezongen. Die Byzantijnse hymne lieten we componeren in Boekarest. En iedere woensdagavond vindt een gebedsviering plaats. We bidden dan bij de icoon om genezing van de zieken, niet alleen in onze gemeenschap, maar in de hele wereld. Mensen kunnen daarvoor online gebedsintenties doorgeven’, aldus priester George. Ook komen gelovigen de icoon vaak individueel vereren. ‘De bloemen die mensen achterlaten getuigen daarvan. Het zijn trouwens niet alleen orthodoxe parochianen die een bezoek brengen. Katholieke gelovigen vinden eveneens hun weg naar de Moeder Gods van Antwerpen.
Hemelsbreed
Met het project Hemelsbreed slaan PARCUM en KADOC-KU Leuven de handen in elkaar. Het erfgoed van de verschillende erkende erediensten en hun specifieke noden werden in kaart gebracht. Het onderzoeksrapport zet de krijtlijnen voor toekomstige initiatieven van beide partners.
Dit artikel verscheen eerder in Koorts. Erfgoedmagazine van KADOC. 20#02
Werkten hieraan mee: Julie Aerts, Joris Colla, Karim Ettourki, Aaldert Prins en Sarah Van Eyken.
Andere interessante blogartikels
Tsougkrisma, Eieren tikken met Pasen binnen de Grieks-Orthodoxe gemeenschap
De Grieks-Orthodoxe gemeenschap viert Pasen pas op 5 mei 2024. Naar aanleiding van het katholiek paasfeest registreerde IN ΣKIPPERΣTREET de traditie van tsougkrisma op het Platform immaterieel cultureel erfgoed. Lees meer over dit bijzondere gebruik.
Wivina 2.0 opgenomen in Register van Inspirerende Voorbeelden
De Vlaamse minister van Cultuur voegde op 13 februari 2024 zeven nieuwe praktijken toe aan het Register van Inspirerende Voorbeelden rond het borgen van immaterieel erfgoed. Ook Wivina 2.0 kreeg hierop een plaatsje. Deze eeuwenoude traditie werd nieuw leven ingeblazen met de hulp van PARCUM.
PARCUM brengt werkbezoek aan Biblia
Onlangs waren de collega's van PARCUM te gast in Biblia. Het nieuw Bijbels belevingscentrum is gevestigd in het indrukwekkende abdijgebouw van het Grootseminarie in Brugge, een ommetje waard!